La Edri ("Bilmiyorum....." Bilgeliği)

Müçtehit makamındaki büyük imamlardan İmam Malik ve İmam Muhammed kendilerine sorulan birçok soruya "Bilmiyorum" cevabı veriyorlar. Müçtehit makamında olan, Kur'an-ı Kerim ve hadis konularındaki derin ilimleriyle öne çıkan imamlarımız hangi tarz sorulara "Bilmiyorum" cevabı veriyorlardı?
Kendisine yöneltilen bir soruya "Bilmiyorum" cevabını vermek bir cehalet ve bilgisizlik değil, bir fazilet ve edeptir. Kur'ân-ı Kerim'de beş âyette (2:216,232; 3:61; 16:74; 24:19) "Allah bilir, siz bilmezsiniz" cümlesi yer alır.
Yine birçok âyette Allah'ın ilmi, "Görüneni de, görünmeyeni de bilir" şeklinde anlatılır. Allah'ın bilgisi yanında kulun bilgisi denizde bir damla, çölde bir kum, kitaplarda bir nokta bile değil. "Bilmiyorum" demek, diyebilmek, bu edebi takınmanın ve yaşamanın yanında, Allah'ın ilim sıfatına ve alîm ismine ayna olmak için güzel bir vesiledir.

Bir başka açıdan bakılacak olursa, bilgiçlik taslamak, kendi bilgisiyle övünmek ve her şeyi bilir gibi bir gurura kapılmak, şeytanın tuzağına düşmek sayılırken, bilgisizliğini öne çıkarmak, Allah'ın bilgisinin dışında kendi bilgisine bel bağlamamak bir melek edebidir. Cenab-ı Hak Adem Aleyhisselam'a bütün eşyanın bilgisini verdikten sonra, onları meleklere de gösterdi, sorguya çekti. Melekler de, "Seni her türlü noksandan yüce tutarız. Senin bize öğrettiklerinden başka bilgimiz yoktur. Her şeyi hakkıyla bilen ve her şeyi hikmetle yapan Sensin" diye kendi bilgisizliklerini dile getirirler. (2:31-32)
İşte ilimde zirve birer şahsiyet olan, dini bilgilerde bir insanın varabileceği en üst düzey olan "imamlık" mertebesine yükselen İslam müçtehitlerinin kendilerine yöneltilen soruların bir kısmına "Bilmiyorum" şeklinde cevap vermeleri yüksek bir edeptir. Bu söz sadece birkaç müçtehide ait bir mesele değildir. Mesela meleklerin bu halini bir müçtehit aynen tatbik etmişti. Bir defasında, İmam Şa'bî'ye bir mesele sormuşlar. İmam: "Bilmiyorum!" demiş. Demişler ki: "Ya imam, siz ki Irak'ın âlimi bulunuyorsunuz. 'Bilmiyorum!' demekten sıkılmıyor musunuz?" O da şu mukabelede bulunmuş:
"Melekler, ilim ve edepçe bizden daha ileridir. Böyleyken onlar: 'Seni her türlü noksandan yüce tutarız. Senin bize öğrettiklerinden başka bilgimiz yoktur' demekten sıkılmadılar."
Yine İmam Azam'ın yetiştirdiği bir ilim deryası olan İmam Ebu Yusuf da "Bilmiyorum" cevabını verenlerdendi. Abbas Halifesi Harun Reşid, İmam Ebu Yusuf'u yüksek mahkeme reisliğine getirmişti. Bir gün adamın biri geldi, kendisine bir sual sordu. Ondan 'Bilmiyorum' cevabını alınca: "-Nasıl olur da bilmezsiniz?" dedi. "Bir de devlet hazinesinden maaş alıyorsunuz." Ebu Yusuf: "-Bize bildiğimiz şeyler için para veriyorlar, eğer bilmediklerimiz için ücret alsaydık, devletin hazinesi yetmezdi" cevabını verdi.
İmam Malik de kendisine yöneltilen birçok soruya "Bilmiyorum" diye cevap verirdi. Bu dersi, 13 yıl boyunca dizinin dibinden ayrılmayan hocası Abdurrahman İ. Hürmüz'den öğrenmişti. Hocası, "Bak Mâlik!" demişti bir gün, "Bir insanın sığınacağı en emin liman 'Bilmiyorum' sözüdür."
İmam Malik de bildiği bir konuda görüşünü açıklasa bile sonunda şu âyeti okuyordu: "Ancak birtakım tahminlerde bulunuyoruz. Onun hakkında kesin bir bilgi sahibi değiliz." (Casiye Suresi, 45:32) Bu alimlerin "Biliyorum" şeklinde cevabını verdikleri soruların neler olduğunu tespit etmek mümkün değil. Bu sorular her alanda dini konulardaki sorulardı. Diğer yandan edebiyatımızda "Bilmiyorum" anlamında "Lâ edrî" bir gelenek haline gelmişti. Birçok şair bu imza ile şiirler yazdı.
-Alıntı-